کوچکترین مراجعه به کتابهاى تاریخى این نکته را بخوبى روشن مى‏گرداند. حتى مامون بارها خود در فرصتهاى گوناگون آن را اعتراف کرده مى‏گفت: رضا(علیه السلام) دانشمندترین و عابدترین مردم روى زمین است. وى همچنین به رجاء بن ابى‏ضحاک گفته بود:

«. . . بلى اى پسر ابى‏ضحاک، او بهترین فرد روى زمین، دانشمندترین و عبادت پیشه‏ترین انسانهاست. . . » ⁽¹⁾    

مامون به سال 200 که بیش از سى و سه هزار تن از عباسیان را جمع کرده بود، در حضورشان گفت:

«. . . من در میان فرزندان عباس و فرزندان على رضى الله عنهم بسى جستجو کردم ولى هیچیک از آنان را با فضیلت‏تر، پارساتر، متدینتر، شایسته‏تر و سزاوارتر به این امر از على بن موسى الرضا ندیدم ⁽²⁾ ».

موقعیت و شخصیت امام على بن موسی الرضا(علیه السلام)

این موضوع از مسائل بسیار بدیهى براى همگان است. تیره‏گى روابط بین امین و مامون به امام این فرصت را داد تا به وظایف رسالت‏خود عمل کند و به کوشش و فعالیت‏خویش بیفزاید. شیعیانش نیز این فرصت را یافتند که مرتب با او در تماس بوده از راهنماییهایش بهره ببرند. پس در نتیجه، امام رضا از مزایاى منحصر به فردى سود مى‏جست و توانست راهى را بپیماید که به تحکیم موقعیت و گسترش نفوذش در قسمتهاى مختلف حکومت اسلامى بیانجامد حتى روزى امام به مامون که سخن از ولایتعهدى مى‏راند، گفت: «. . . این امر هرگز نعمتى برایم نیفزوده است. من در مدینه که بودم دستخطم در شرق و غرب اجرا مى‏شد. در آن موقع، استر خود را سوار مى‏شدم و آرام کوچه‏هاى مدینه را مى‏پیمودم و این از همه چیز برایم مطلوبتر مى‏نمود. . . » ⁽³⁾ .

در نامه‏اى که مامون از امام تقاضا مى‏کند که اصول و فروع دین را برایش توضیح دهد، او را چنین خطاب مى‏کند: «اى حجت‏خدا بر خلق، معدن علم و کسى که پیروى از او واجب مى‏باشد. . . » ⁽⁴⁾ . مامون او را «برادرم‏» و «اى آقاى من‏» خطاب مى‏کرد.

در توصیف امام، مامون براى عباسیان چنین نگاشته بود: «. . . اما اینکه براى على بن موسى بیعت مى‏خواهم، پس از احراز شایستگى او براى این امر و گزینش وى از سوى خودم است. . . اما اینکه پرسیده‏اید آیا مامون در زمینه این بیعت‏بینش کافى داشته، بدانید که من هرگز با او بیعت نکرده مگر با داشتن بینایى کامل و علم به اینکه کسى در زمین باقى نمانده که به لحاظ فضیلت و پاکدامنى از او وضع روشنترى داشته و یا به لحاظ پارسایى، زهد در دنیا و آزادگى بر او فزونى گرفته باشد. کسى از او بهتر جلب خشنودى خاص و عام را نمى‏کند و نه در برابر خدا از وى استوارتر کسى دیگر یافت مى‏شود. . . » ⁽⁵⁾ .

از یادآورى این مطالب به وضوح به خصوصیات امام، موقعیت و منش وى پى مى‏بریم، مگر نگفته‏اند که: «فضیلت آن است که دشمنان بر آن گواهى دهند»؟

باز از چیزهایى که دلالت‏بر بزرگى و شوکت امام دارد، روایتى است که گزارش کننده چنین نقل مى‏کند: «من در معیت امام بر مامون وارد شدم. مجلس مملو از جمعیت‏بود، محمد بن جعفر را گروهى از طالبیان و هاشمیان احاطه کرده بودند و فرماندهان نیز حضور داشتند. به مجرد ورود ما، مامون از جا برخاست، محمد بن جعفر و تمام افراد بنى هاشم نیز بر پا شدند. آنگاه امام و مامون در کنار هم نشستند، ولى دیگران همچنان ایستاده بودند تا امام همه را اذن جلوس داد. آنگاه ساعتى بگذشت و مامون همچنان غرق توجه به امام بود. . . » ⁽⁶⁾ .

کتاب: زندگى سیاسى امام هشتم،

نویسنده: سید جعفر شهیدى

 پى‏نوشت‏ها:

(1) بحار 49 ، ص 95 - عیون اخبار الرضا ، 2 ، ص 183 و سایر کتابها.

(2) مروج الذهب ، 3 ، ص 441 - الکامل، ابن اثیر ، 5 ، ص 183 - الاداب السلطانیة ،ص 217 - طبرى ، 11 ، ص 1013 (چاپ لندن) - مختصر تاریخ الدول ، ص 134 - تجارب الامم ، 6 ، ص 436.

(3) بحار ، 49 ، ص 155، 144 - الکافى ، 8 ، ص 151 - عیون اخبار الرضا ، 2 ، ص 167.

(4) نظریة الامامة ، ص 388.

(5) متن عربى این نامه در پایان اصل کتاب آمده است.

(6) مسند الامام الرضا ، 2 ، ص 76 - بحار ، 49 ، ص 175 - عیون اخبار الرضا ، 2 ، ص 156.